Psychopathische leidinggevenden

I could tell a victim by the way she walked down the street, the tilt of her head, the manner in which she carried herself, ...”

- Ted Bundy (1946-1989)

Afgelopen jaar heb ik, Piri, voor het afronden van mijn master Beleid, Communicatie, & Organisatie aan de VU een scriptie geschreven over duister leiderschap in organisaties. Subklinische uitingen van duister leiderschap komen namelijk relatief veel voor, dit betreft ongeveer 15% van de algemene bevolking. Daarnaast is uit onderzoek gebleken dat medewerkers die mishandelend leiderschap -vertoont door duistere leiders- ervaren, hier zwaar onder lijden. Daarom is het van belang dat hier onderzoek naar gedaan wordt. In het kader hiervan heb ik voor mijn scriptie onderzocht of een medewerker met een onduidelijk zelfbeeld een hogere perceptie van mishandelend leiderschap ervaart (H1) en of een psychopathische leidinggevende een positieve invloed heeft op deze relatie (H2). Zie onderaan dit artikel het model. Hieronder zal ik kort mijn onderzoek toelichten.

Het zelfbeeld is een persoonlijke evaluatie die weerspiegelt hoe mensen over zichzelf als individu denken. Wanneer een persoon een onduidelijk zelfbeeld heeft, betekent dit dat deze persoon evaluatief neutraal is en wordt gekenmerkt door hoge niveaus van onzekerheid, instabiliteit en inconsistentie. Daarnaast beoordelen mensen met een onduidelijk zelfbeeld hun gezondheid slechter dan mensen met een duidelijk zelfbeeld.

Mishandelend leiderschap wordt gedefinieerd als de perceptie van een medewerker van de mate waarin een leidinggevende aanhoudend vijandig verbaal en non-verbaal gedrag vertoont, fysiek contact is daarbij uitgesloten. Mishandelend leiderschap is een subjectieve beoordeling. Dit betekent dat twee medewerkers kunnen verschillen in hun beoordeling van het gedrag van een leidinggevende. Uit eerder onderzoek bleek dat het zelfbeeld bijdraagt aan de perceptie van mishandelend leiderschap, een medewerker met een onduidelijk zelfbeeld heeft een hogere perceptie van mishandelend leiderschap.

Naast dat medewerkers met een onduidelijk zelfbeeld aangeven een hogere perceptie van mishandelend leiderschap te hebben, lijken zij ook eerder in aanmerking te komen om psychologisch mishandeld te worden. Specifiek psychopaten blijken aan slachtofferselectie te doen, op basis van non-verbale uitingen selecteren zij potentiële slachtoffers.

Voor het uitvoeren van dit onderzoek is een digitale enquête uitgezet onder leidinggevenden en medewerkers in organisaties in Nederland. De enige eis om deel te nemen was dat het ging om een team, bestaande uit een leidinggevende en minimaal twee werknemers. De concepten waarop gemeten moest worden waren: duidelijkheid van het zelfbeeld, mishandelend leiderschap en psychopathie. Hiervoor zijn bestaande schalen gebruikt: self-concept clarity scale van Campbell et al. (1996), acting in a brutal bullying manner van Shaw, Erickson, & Harvey (2011), lying and other unethical behavior Shaw et al. (2011), en primary psychopathy scale Levenson, Kiehl, & Fitzpatrick (1995). Hierbij werd de onduidelijkheid van het zelfbeeld van de medewerker, de mate van mishandelend leiderschap die een medewerker ervaart, en mate van psychopathie bij leidinggevenden getoetst. Via multilevel analyses is bevestigd dat medewerkers met een onduidelijk zelfbeeld een hogere perceptie van mishandelend leiderschap ervaren en dat een hogere mate van psychopathie deze relatie positief versterkt.

Ten eerste lieten de resultaten zien dat naarmate het zelfbeeld van een medewerker onduidelijker is hij of zij een hogere perceptie van mishandelend leiderschap ervaart (H1). Ten tweede lieten de resultaten zien dat—in lijn met de verwachting—de relatie tussen een medewerker met een onduidelijk zelfbeeld en de perceptie van mishandelend leiderschap sterker wordt naarmate een leidinggevende meer psychopathische eigenschappen vertoont (H2). Doordat hypothese 2 bevestigd is, kan worden gesteld dat een medewerker met een onduidelijk zelfbeeld een hogere perceptie van mishandelend leiderschap ervaart en dit effect versterkt wordt wanneer een psychopathische leidinggevende betrokken is.

Geconcludeerd kan worden dat bedrijfspsychopaten medewerkers aan slachtofferselectie doen door specifiek medewerkers met een onduidelijk zelfbeeld uit te kiezen om psychologisch te mishandelen. Hierdoor zou het kunnen zijn dat psychopathische leidinggevenden zich vaker bevinden op plekken waar veel medewerkers met een onduidelijk zelfbeeld werken. Psychopathische leidinggevenden zijn immers op zoek naar slachtoffers en weten hoogstwaarschijnlijk in welke sectoren deze gemakkelijke slachtoffers te vinden zijn. Hierbij kan gedacht worden aan sociale werkplaatsen, maar ook sectoren waar mensen werken die hun loon hard nodig hebben en hier veel voor over hebben. Vervolgonderzoek naar in welke sectoren psychopathische leidinggevenden zich bevinden om gemakkelijke slachtoffers te kunnen kiezen, zou kunnen helpen om werknemers in deze specifieke sectoren beter in bescherming te nemen.

Het conceptuele model dat het effect van een psychopathische leidinggevende op de relatie tussen een medewerker met een onduidelijk zelfbeeld en mishandelend leiderschap laat zien.