Hoe commercie en het wereldwijde web op sluwe wijze de aandacht stelen van ontelbare onschuldige burgers, met democratie als pion in dit sinistere schaakspel. Een oproep om deze grootschalige aandachtroof te stoppen, wellicht door nieuwe Europese wetten en regels, zodat de bevolking de sleutel tot een zinvol leven weer zelf in handen krijgt.

Ik herinner me nog als de dag van gisteren, toen ik, in 1986, mijn commerciële loopbaan begon bij de zoetwaren- en diervoedingsmoloch Mars in het Brabantse Veghel. Na een interne bedrijfsopleiding van twee jaar, betrad ik het strijdtoneel op de marketingarena met Sheba als mijn schild. Al snel werden daar de merken Brekkies, Kitekat en Whiskas aan mijn arsenaal toegevoegd, goed voor zo'n 60% van de Nederlandse industriële kattenvoedingrijk.

En zo waande ik me Koning Kat.

Een van mijn missies was ervoor te zorgen dat katteneigenaren minder verse vlees- en vismaaltijden aan hun viervoeters voorschotelden en meer industrieel geproduceerd voedsel, nat in blik of alucup, of droge brokjes in een pak. Reclamespotjes waren de rozenkrans om dit te bewerkstelligen. Mijn entree bij Mars viel samen met de introductie van commerciële televisie en een explosie van zendtijd voor commerciële berichten van de bourgeoisie.

Tot 1988 hield commerciële televisie zich buiten de Nederlandse kabels. Het werd bewust buiten het omroepbestel gehouden, het werd beschouwd als een bedreiging voor de democratie. We moesten het doen met Nederland 1 en 2, sterk gereguleerd en met beperkte mogelijkheden voor reclamespotjes. Adverteerders schreven zich jaarlijks in voor een budget, en dan was het maar hopen dat er iets van werd toegekend.

Wie de media beheerst, beheerst het volk.

Commerciële televisie begon in Nederland pas echt in 1989 met de oprichting van TV10 door Joop van den Ende. RTL-Véronique, een 100% Luxemburgse zender, kon wettelijk niet geweigerd worden en begon eind 1989. Een Nederlandse commerciële omroep mag jaarlijks maximaal 20% van de totale zendtijd aan reclame besteden en maximaal 12 minuten per uur.

Reclame rendeerde als een raceauto op nitro, elke gulden die we in de tank goten, deed de omzet met meer dan twee guldens stijgen. De winstmarge op kattenvoer was een goudmijn. Als jonge marketingmarionet viel mijn lot onder de beheersing van de bedreven reclamateur Öcsi Bando van bureau Result. Hij onthulde mij de fijne finesses van de reclamebeïnvloeding. De doelgroep, 'huisvrouwen 24+', verzamelde zich elke avond gezellig met gezin voor de buis. In elk reclameblok, gekocht voor plaatsing van een spotje van Whiskas, toonden we testimonials waarin alledaagse katteneigenaren voor de camera verklaarden hoe verrukkelijk hun kat Whiskas vond. Bij hoge frequentie ontstond automatisch de behoefte. Stonden er in de winkels displays met Whiskas, dan hadden we er in een oogwenk duizenden nieuwe loyale klanten bij. Terwijl deze mensen voorheen tevreden waren met vers vlees, vis en tafelresten voor hun katten. Hetzelfde truukje speelde zich later af met Sheba, Kitekat en Catsan.

Digitale dageraad met algoritmes als adem.

De beschikbaarheid van reclamezendtijd was de bottleneck, totdat het internet in de jaren negentig met digitale verleidingskracht en algoritmes als brandstof de wereldwijde aandachtdiefstal inluidde.

Bij velen sloop het er onbewust in: meerdere keren per uur checken op nieuwe berichtjes, terwijl er heus betere manieren zijn om onze aandacht te besteden. De impuls om voortdurend naar de smartphone te grijpen is moeilijk te weerstaan. Eenmaal gefixeerd op het scherm zorgt de software van Big Tech ervoor dat we vastgeklonken worden aan de feed. Het vergt grote zelfbeheersing om het te weerstaan, terwijl we er helemaal niet om gevraagd hebben.

Ook de openbare omgeving wordt overspoeld met boodschappen die onze aandacht opeisen. Elk leeg vlak op gebouwen wordt ingepikt voor commerciële communicatie. Bij voorkeur bewegend en bulderend, wetende dat mensen een onbedwingbare impuls hebben om naar beweging te gluren. Reclamespotjes moeten visuele vuurkracht bezitten om de aandacht te strikken, en teksten moeten die aandacht vlechten en verleiden tot verder lezen. Zo worden onze steden ontsierd en de openbare orde overmeesterd.

Een schone geliefde verdient de aandacht.

Onze waardevolle aandacht wordt gestolen door commerciële aandachtsrovers. Zij zenden signalen uit die we met moeite kunnen weerstaan. Ze kapen onze aandacht en zetten die om in klare munt. En dat is een bittere balans. Want onze hoeveelheid aandacht is beperkt, en onze aandacht is belangrijk om een gelukkig leven te leiden. Aandacht zorgt ervoor dat we ons leven kunnen inrichten op wat we zelf belangrijk vinden. Aandacht is cruciaal, want het leven wordt bepaald door waar we aandacht aan geven. Een schone geliefde verdient de aandacht, of een kind dat om aandacht vraagt. Of een ouder die zorgaandacht verlangt.

Daarom moeten we onze aandacht beter beschermen. Door onze aandacht te richten op zaken die er toe doen, maken we ons leven meer waardevol. Leven met aandacht voor gebalanceerde waarden, zoals vriendschap, creativiteit, ambitie, vitaliteit en seksualiteit.

Aandacht is belangrijk om niet alleen doelmatig, maar ook emotioneel betrokken te zijn in je leven. Het stelt je in staat om flexibel te reageren op veranderende omstandigheden, om te leren van nieuwe ervaringen, en om op een dieper niveau verbinding te maken met jezelf en anderen. Het beschermt je tegen sluwe aandachtrovers die uit zijn op het stelen van je tijd en aandacht voor eigen gewin.

Bescherm jezelf tegen sluwe aandachtsrovers.

Als we ons bewust worden van de waarde van aandacht en de manieren waarop het wordt gevangen door commercie en sociale media, kunnen we stappen ondernemen om onze aandacht terug te winnen en bewuster te gebruiken. Dit kan inhouden dat we onze schermtijd beperken, ons ontdoen van de (a-)sociale media, adblockers installeren, meldingen uitschakelen en bewust tijd inplannen voor ongestoorde aandacht voor onszelf en anderen. Door de controle over onze aandacht terug te nemen, kunnen we ons leven sturen in overeenstemming met onze eigen waarden en doelen, en voorkomen dat we eindigen als de verliezers in de grote internationale aandachtdiefstal.

Geïnspireerd op een artikel over de waarde van aandacht uit de Correspondent: Alles schreeuwt om aandacht.